Trong bối cảnh xu hướng “friend-shoring” — tức chuyển dịch chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc — ngày càng rõ nét, Việt Nam, Ấn Độ, Trung Quốc và các nước Đông Nam Á khác đang cạnh tranh trong việc thu hút đơn hàng thiết bị tự động hóa, module công nghiệp phụ trợ để xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Việc so sánh lợi thế sẽ giúp doanh nghiệp, nhà đầu tư nhìn rõ cơ hội và điểm cần cải thiện.
Các nước chính so sánh
- Việt Nam
- Trung Quốc
- Ấn Độ
- Các nước Đông Nam Á khác như Thái Lan, Malaysia
Lợi thế của Việt Nam
1. Chi phí lao động thấp
Việt Nam có mức lương nhân công sản xuất (đặc biệt trong sản xuất thiết bị, linh kiện, điện tử, phụ trợ cơ khí) thấp hơn nhiều so với Trung Quốc và Mỹ. Theo số liệu từ các bài phân tích công nghiệp:
- Mức lương trung bình trong các nhà máy sản xuất điện tử khoảng US$250‑330/tháng cho lao động phổ thông
- So với Trung Quốc khi chi phí lao động đã tăng lên, Việt Nam vẫn duy trì được lợi thế cạnh tranh cao hơn cho các đơn hàng lao động nhiều.
2. Hệ thống các hiệp định thương mại tự do (FTAs) và ưu đãi thuế quan
Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại:
- CPTPP, EVFTA, các FTA với ASEAN, UKVFTA, v.v.
- Các ưu đãi thuế quan giúp hàng Việt Nam sang Mỹ hoặc qua các thị trường trung gian được hưởng lợi, giảm chi phí thuế so với hàng sản xuất từ Trung Quốc khi có các biện pháp thuế chống bán phá giá hoặc thuế bổ sung.
3. Vị trí địa lý, chuỗi cung ứng “China‑plus‑one”
- Việt Nam liền kề Trung Quốc, được xem là điểm chuyển dịch hoặc mở rộng từ Trung Quốc (“China‑plus‑one”), giúp tận dụng linh kiện, nguyên liệu từ Trung Trung Quốc hoặc các vùng lân cận mà chi phí vận chuyển thấp hơn.
- Cảng biển, hệ thống logistics đang được cải thiện, đặc biệt các cảng lớn ở Hải Phòng, TP. HCM, Đà Nẵng, cũng đường bộ, đường sắt kết nối với các nước láng giềng.
4. Tăng trưởng về năng lực sản xuất và đầu tư nước ngoài
- Samsung, Apple, các nhà đầu tư ngoại đã thiết lập các nhà máy sản xuất điện tử, linh kiện tại Việt Nam, giúp nâng cao kỹ năng quản lý, chất lượng sản phẩm và chuyển giao công nghệ.
- Doanh nghiệp phụ trợ đang mở rộng, nhận gia công theo đơn đặt hàng quốc tế, cải thiện khả năng đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng.
5. Chính sách hỗ trợ, cải thiện môi trường đầu tư
- Nhà nước đẩy mạnh hỗ trợ FDI, ưu đãi thuế cho các khu công nghiệp, khu chế xuất.
- Cải thiện hạ tầng logistics, cảng, đường, điện; cũng như cải cách hành chính để giảm thủ tục xuất nhập khẩu.
Ưu điểm và hạn chế của các quốc gia đối cạnh tranh
| Quốc gia | Ưu điểm mạnh | Hạn chế so với Việt Nam |
|---|---|---|
| Trung Quốc | - Quy mô sản xuất cực lớn, chuỗi cung ứng rất sâu, nguyên liệu & phụ kiện sẵn có. - Năng suất cao, công nghệ tiên tiến hơn nhiều, nhiều robot, tự động hóa trong sản xuất. - Hệ thống hạ tầng hoàn thiện, chi phí điện, logistics trong nội địa ít bị gián đoạn. | - Chi phí lao động đã tăng cao. - Các biện pháp thuế nhập khẩu từ Mỹ tăng — ví dụ thuế chống bán phá giá, thuế Section 301 với nhiều mặt hàng. - Rủi ro chính trị, rào cản thương mại cao hơn. |
| Ấn Độ | - Quy mô thị trường nội địa lớn có thể hỗ trợ sản xuất nội địa. - Chính phủ đang thúc đẩy mạnh các chính sách “Make in India”, sản xuất trong nước, ưu đãi thuế với thiết bị công nghiệp & linh kiện. - Chi phí lao động cũng thấp, tương đương hoặc cao hơn Việt Nam chút ít, nhưng vẫn hấp dẫn. | - Hạ tầng logistics chưa đồng bộ, chi phí vận chuyển quốc tế cao hơn so với Việt Nam trong nhiều trường hợp. - Chuỗi cung ứng phụ trợ, nguyên liệu, linh kiện đôi khi phải nhập khẩu nhiều, làm tăng chi phí và độ trễ. - Chất lượng và tiêu chuẩn quốc tế đối với thiết bị tự động hóa & phụ trợ chưa đồng đều. |
| Các nước Đông Nam Á khác (Thái Lan, Malaysia, Indonesia… ) | - Có kinh nghiệm sản xuất công nghiệp phụ trợ, điện tử nhỏ. - Một số nơi có chi phí lao động thấp và chính sách ưu đãi đầu tư. | - Khả năng đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật cao, tự động hóa, kiểm soát chất lượng quốc tế chưa đều; - Quy mô thị trường xuất khẩu phụ trợ tự động hóa sang Mỹ chưa lớn như Việt Nam; - Hạ tầng & chính sách hỗ trợ chưa đồng đều giữa các vùng. |
Tổng hợp – Điểm mạnh và điểm cần phát triển của Việt Nam
Điểm mạnh nổi bật
- Chi phí thấp + lực lượng lao động trẻ, năng động, có thể đào tạo kỹ năng cao.
- Ưu đãi FTA và thuế quan giúp giảm rào cản so với hàng Trung Quốc bị áp thuế cao.
- Liền kề Trung Quốc, dễ tiếp cận nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, và khả năng tận dụng chuỗi giá trị khu vực.
- Hạ tầng xuất khẩu & logistics ngày càng được cải thiện, cảng biển, đường bộ, đường sắt có sự đầu tư rõ rệt.
- Năng lực đáp ứng chất lượng đã được nâng lên nhờ các doanh nghiệp lớn có kinh nghiệm quốc tế, đầu tư máy móc thiết bị, chứng nhận, kiểm soát QC (quality control).
Điểm cần cải thiện
- Tăng cường đầu tư R&D, công nghệ cao, tự động hóa trong sản xuất để giảm chi phí nhân công, nâng cao độ chính xác, đáp ứng tiêu chuẩn cao.
- Củng cố chuỗi cung ứng phụ trợ nội địa (vật liệu, linh kiện phụ trợ) để giảm phụ thuộc nhập khẩu.
- Nâng cao trình độ quản lý chất lượng, chuẩn xuất khẩu (ANSI, UL, CE, EMC/EMI, OSHA, v.v.).
- Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, kỹ sư điều khiển, tự động hóa, thiết kế vi mạch, firmware, IoT…
Việt Nam đang nắm giữ nhiều lợi thế cạnh tranh trong việc xuất khẩu thiết bị tự động hóa sang Mỹ:
- Chi phí thấp, lực lượng lao động dồi dào
- Ưu đãi thuế quan từ FTAs
- Vị trí địa lý thuận lợi và chuỗi cung ứng khu vực đang hình thành mạnh
So với Trung Quốc, Việt Nam thực sự đang được ưu ái trong bối cảnh rủi ro thương mại tăng; so với Ấn Độ và nhiều nước Đông Nam Á khác, Việt Nam đã làm tốt hơn ở khoản chất lượng, chính sách thu hút FDI và sự sẵn sàng đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
Tuy nhiên, để không chỉ là lựa chọn “giá rẻ” mà trở thành “đối tác đáng tin cậy, chất lượng cao” trong lâu dài, doanh nghiệp Việt cần đẩy mạnh R&D, tự động hóa, quản lý chất lượng và phát triển hệ sinh thái phụ trợ nội địa.